قسمت اول: درک مطلب
فرم در معماری
در فضای کاربرد فناوری معماری از یک طرف پاسخگوی الگوهای فرهنگی خویش و از طرف
دیگر مسئول الگوهای علم فناوری می باشد اما در اظهار و تبیین فرم، وی مجاز است که
مفاهیم و شخصیت خویش را بیان نماید. تمام معماران دارای این استعداد ذاتی نیستند تا
این امتیاز ویژه را به نحو احسن بکار گیرند. مثل دیگر رشته های علمی و هنری، تعدادی
از معماران، سبک نوینی را ابداع می نمایند و دیگر معماران از ایشان تبعیت می کنند و
سبکهای ایشان را به طرق اصلی و فردی تعبیر و تفسیر می نمایند. اما معماران هر سبک
را به هر طریق ارائه شده می پذیرند و آن را بدون اینکه اثری از خود برجای گذارند
جاودانه می نمایند. در سبک سازی وظیفه اصلی معمار آفرینش فرم معنی دار می باشد.
موقعی که در هنر صحبت از فرم می شود منظور نه تنها شکل فیزیکی اندازه و توده یک
اثر است بلکه کلیه عناصری را دربر می گیرد که به زیبا سازه و ترکیب آن کمک می کند.
بسیاری از اینها ممکن است به خودی خود فاقد فرم ثابتی باشند مثل سکون موسیقیایی،
خطی در تابلو و فضای معماری، و فقط موقعی دارای اهمیت می شوند که به عنوان اثر به
اتمام رسیده تنظیم می گردد و بدین طریق عناصر اصلی معماری شامل فضا و توده میگردد.
این فرآیند سازماندهی آنها را در قالب منظم شده ترکیب گویند و ابزار اصلی که به
واسطه آنها کیفیت قابل تبیین ارائه می گردد مربوط به مقیاس، نور، بافت و رنگ می
شود.
فضا و توده
فضا را که نقاش به عنوان ذات غیرمادی توصیه می نماید. پیکرتراش پرمی کند و معمار
آن را بسط و توسعه می دهد، آفریننده محیطی است که کاملاً انسانی و محدود بوده و
درون محیط لایتناهی طبیعت است. هضم این مفهوم که فضا می تواند خصیصه ای به جزء تهی
باشد مشکل می نماید.
موقعی که ما وارد ساختمان می شویم، با کف خانه، ستون ها، سقف و تمام چیزهایی
مواجه می شویم که می توانند مورد مطالعه واقع شوند و یا حتی لذت بخش شوند در حالی
که فضا در مفهوم قالبی خود امری تهی بوده و ما بدان در تفکر خود عادت کرده ایم و به
معنی فقدان توده ای است که هوا آن را پر کرده است.
اما تجارت فضایی که بیانگر مطلبی باشند برای همه امری معمولی هستند اگر چه این
تجارب همواره به صوت آگاهانه ادراک نمی شوند. ما در غار با سقف کوتاه و یا گردنه
باریک احساس ایمنی نمی کنیم در حالی که در بالای تپه ها احساس شادی و قدرت می کنیم
و این احساسات واکنش روانی و حرکتی است که ناشی از سنجش پتانسیل ما برای حرکت در
مقابل فضایی است که ما را احاطه کرده است و این گونه واکنش ها حتی ریشه در زبان ما
دارند. (و ما صحبت از شرایط محدود کننده و تجارب ارتقاء دهنده می کنیم) معمار قادر
است انواع نامحدودی از این نوع واکنش ها را احضار نماید زیرا وی محدوده های فوقانی،
تحتانی و کلیه محیط اطراف ما را تحت کنترل خود دارد. وقتی که ما پا به فضای خاص
معمار می گذاریم این فضا را بر مبنای میزان و کیفیت پتانسیل خود جهت حرکت اندازه
گیری می کنیم. اولاً مفهوم نیروی پتانسیل (استعداد ذاتی) امری مهم می باشد زیرا
انتظار میرود که بدانیم که به کدام سو باید حرکت کنیم و این کار با نگاه به اطرف
انجام میپذیرد. ثانیاً به خاطر این که ما می توانیم حرکاتی را متصور شویم که
توانایی انجام آن را نداریم. پس در قسمت وسیع سالن کلیسای جامع که به سبک گوتیک می
باشد دیوارهای مرتفع از نزدیک دو طرف ما را احاطه می نمایند و حرکات احتمالی ما نیز
مدود می گردد و به ما توصیه می کنند که در طول فضای آزاد سالن به سوی محراب پیشروی
نماییم یا اینکه فشردگی دیوارها ما را وادار می کند که در طول فضای آزاد سالن به
سوی گنبد و نور بالای سر خویش بنگریم و در آنجاست که مفهوم فیزیکی رهایی را حس می
نماییم با وجود آنکه به زمین محدود شده ایم. این نوع تجربه فضای سبک گوتیک را
متعالی نام می گذاریم زیرا که ما را مجبور می کند از جای خویش برخیزیم.
از طرف دیگر دوره رنسانس فضا در تلاش است یا توصیه های خود حرکت را تعادل بخشد و
ما را به نقطه کانونی بکشاند یعنی جایی که ما حس تعادل را در تمام جهات لمس میکنیم
و این خود راه حلی برای مشکل تراکم و رهایی قلمداد می شود (تصویر1-6) در این نقطه
ما از لحاظ فیزیکی احساس راحتی می نماییم یعنی در منتهی الیه نقطه مقابل احساس
اعتلاء از کلیسای جامع واقع شده ایم.
تصویر
البته ما فقط از چشم خویش سود نمی بریم تا کیفیت فضا را حس نماییم زیرا فقط ساده
تر یک شکل فضا برای نمونه یک اتاق چهارگوش، را در کل می توان از یک نقطه ثابت تجربه
کرد. در مجموعه ای از فضاها همچون فضای موجود در کلیسای جامع ما راه می افتیم و حس
نوینی به ما دست می دهد و با نیروی پتانسیل تازه جهت حرکت تمام مراحل را مشاهده می
نماییم. بخش عظیمی از معماری نوین به خاطر سازماندهی آزادش از توالی فضاها قابلیت
حرکت را ایجاد می کند و فنون این نوع معماری را امکان حذف دیوارها و تکیه گاه های
سنگین گذشته را میسر می نماید و از شدت مفهوم تراکم می کاهد، دیوارها غشایی می شوند
که به جهت تجربه فضایی به صورت دلخواه مرتب می شوند و برخی از آنها شفافیت گرفته و
بدین ترتیب پتانسیل ما را برای حرکت به درون فضای آزاد نامحدود را گسترده می
کنند.
تجربه فضایی به فضایی اندرونی خانه ها محدود نمی شود. حسی که از فضای باز طبیعی
به دست می آوریم امکن دارد که به وسیله هنر بازآفرینی شود. میادین و خیابان های هر
حتی باغ ها تنوعی از بیان حالت را به دست می آورند که با بیان حالات مربوط به فضای
درونی قابل مقایسه می باشند. ایوان به سبک باروک کلیسای سن پیتر روم که ما را در
طول اتاقهای محصور کننده و عظیم خود به سمت در ورودی کلیسا می کشاند لااقل مثل
فضای درونی کلیسا در حرکت است و در هر جا که ساختمان های کلیسا چشم انداز ما را
محدود می سازند یا اینکه آن را راهنمایی می نمایند ما در محیط معماری یعنی همان
فضای بیرونی قرار می گیریم. فضای بیرونی تنها یک ساختمان مخصوصاً سازه ایی که از
معماری نوع دیگر جدا شده است ایجاد کننده فضا نیست در عوض فضای طبیعت را اشغال کرده
است. بنابراین فضای بیرونی ممکن است به صورت مجسمه سازی در قالب تأثیر توده بر فضای
تهی (بازی توده در فضای تهی) تجربه شود. هنر زیباشناسی توده مثل هنر زیباشناسی فضا
ریشه در روانشناسی ما دارد. وقتی که از یک درخت بلند یا کوه به عنوان عظمت و شکوه
یاد می کنیم، مثل صخره سنگی ترسناک، به آنها صفاتی را ربط می دهیم که به خودمان
متعلق است و به آنها تعلق ندارد. به ناچار به ماده بیروح خاصیت انسانی می بخشیم و
بدین طریق برای معمار فرصتی را فراهم می کنیم تا الگوهای قابل پیشبینی از تجربه را
فراخواند که جملگی جهانشمول می باشند.
درک توده مانند درک فضا به حرکت وابسته است اما این حرکت بایستی به صورت فیزیکی
باشد و نمی توان آن را از طریق پیش بینی تجربه نمود زیرا اهمیتی ندارد که برای
مشاهده حتی ساده ترین ساختمان کجا بایستیم بلکه قسمتی از ساختمان از دیدمان پنهان
میماند و توده یک مجتمع ساختمانی از نقطه نظر دیدگاه های مختلف به صورت متفاوت
ترکیب می شود. سیگفرایدگیدیون منتقد که به ضرورت حرکت در تجربه معماری نوین تأکید
می کند توصیه می نماید که معماری امکان دارد دارای چهار بعد باشد چون که زمان (برای
حرکت) مثل ابعاد فضایی دارای مفهوم و معناست.
نوعی از معماری در حالات فضایی خیلی بیشتر به بیان حالات توده وابسته است. اهرام
مصر و گنبد هند فاقد فضای درونی معنی دار می باشند اما در نقش و فن آوری دارای ارزش
معماری بوده و بیانگر حالاتی از پیکرتراشی می باشند. فضای درونی معبد یونانی در
مقایسه با نقش آفرینی عجاب آور فرم در فضای بیرونی ستون بندی گردیده است و علاقه
اندکی را به خود جلب می نماید در صورتی که معماری اولیه- مسیحی در روم شرقی این نوع
تأکید را معکوس نموده و فضای بیرونی ساده را به صورت یک پوسته در می آورد تا بیانگر
فضای ***** و سری گردد. سبک گوتیک بین این دو حالت تعادل برقرار می کند تا حدی که
بتواند محتوی دگانه را تبیین نماید یعنی استیلای زمینی بر دنیای بیرونی و قدرت
روحانی بر جهان درون. بسیاری از فناوری ها، کاستن از تقابل بین حالات فضا و توده را
مجاز می کنند و این کار را با کاهش حجم (توده) دیوارها و اندازه و تعداد ستون ها و
میسر نمودن تعبیر و تفسیر فضاهای درونی و بیرونی امکان پذیر می کنند.
بخش اول: سئوالات درک مطلب
الف) کدام یک از سئوالات زیر درست و کدامیک نادرست است؟ پاسخ خود را توضیح
دهید.
1- معماران در بیان شخصیت و مفاهیم خود به هنگام تبیین حالات فرم دارای محدودیت
هستند. (نادرست)
2- در بیان حالات فرم، معماری به جای بیان حالات فضایی به بیان حالات توده
وابسته است. (نادرست)
3- معماری سبک گوتیک بین فضا و توده تعادل ایجاد می نماید تا بتواند محتوی
دوگانه را تبیین نماید. (درست)
4- در ایجاد سبک، مسئولیت اصلی معمار خلق فرم معنی دار می باشد. (درست)
5- معمولاً معماران تلاش می کنند تا درون محیط لایتناهی محیط محدودی را خلق
نمایند. (درست)
6- فرم بر کلیه عناصری اشاره دارد که بر ساختار هنر زیبا شناسی، ترکیب، شکل،
اندازه و توده فیزیکی تأثیر دارند. (درست)
7- معماران با تلفیق واکنش های حرکتی- روانی محدوده های فوقانی، تحتانی و کلیه
اطراف و اکناف اشخاص را تحت کنترل درمی آورند. (درست)
ب) گزینه ای را انتخاب کنید که به بهترین شکل هر سئوال را کامل می کند.
1- فضای دوه رنسانس در تلاش است که ما را به نقطه مرکزی بکشاند تا بتوانیم
---------------- را بفهمیم.
الف) تعادل در ترکیب ب) فقدان توده
ج) تعادل در حرکت د) آزادی حرکت
2- معماری سبک گوتیک بیانگر محتوی دوگانه است، محتوایی که ----------- تعادل
ایجاد می کند.
الف) جهان درون و بیرون ب) فضا و سبک
ج) قدرت معنوی و مادی د) رنگ و بافت
3- معماری سبک گوتیک حرکات ممکن را محدود کرده و تراکم آن مردم را مجبور میکند
که به بالا بنگرند و در نتیجه ----------- را خلق می کنند.
الف) حس محدود کننده ب) مفهوم فیزیکی رهایی
ج) کیفیت تهی بودن د) محیط لایتناهی
4- در بیان حالات فرم، شکل، اندازه و توده فیزیکی عناصری هستند که در -------
سهیم باشند.
الف) بافت و رنگ ب) ساختار و ترکیب هنر زیبا شناسی
ج) کیفیت بیانی د) سبک و فضا
5- فناوری نوین معماری از تقابل بین بیان حالات فضا و توده توسط ------ می
کاهد.
الف) تأکید بر حرکت ب) ستون بندی فضای بیرونی
ج) سری بودن فضا د) کاستن از توده دیوارها و اندازه تکیه گاه ها
ج) به پرسش های زیر به صورت شفاهی پاسخ دهید.
1- هدف دوگانه معماری سبک گوتیک چیست؟
2- تفاوت اصلی بین فضا در سبک گوتیک با فضا در دوره رنسانس در چیست؟
3- چرا تجربه فضا در سبک گوتیک بالابری نام دارد؟
4- چرا بین فضا و توده در معماری نوین کاهش تباین انجام می گیرد؟
5- وجه اشتراک اهرام مصر و گنبد هند در چیست؟
6- چرا از دیدگاه گیدیون حرکت تا این حد دارای اهمیت است؟
